OVER TIJD RUIMTE EN ARCHITECTUUR
In je werken moet het ROME-gevoel aldus omschreven duidelijk aanwezig zijn?
Het plan voor de Haarlemmerpoort een buiten de circulatie geraakte stadspoort,
waarin we het verval zichtbaar maakten of via een ander spoor de binnenruimte elimineerde, waardoor de buitenschil restte, zou niet denkbaar zijn geweest zonder de beelden van Rome.
Het Roode Weeshuis en het plan aan de Violenstraat, beide woongebouwen in Groningen zijn niet letterlijk te verbinden aan citaten uit Rome, maar gaan zeker over het samensmelten van betekenissen van het verleden en heden en het daarmee inzetten van de factor Tijd in de Architectuur.
In die zin is hoewel S.Giedion het niet zo bedoelde Time- Space and Architecture voor mij een onverbrekelijke drie- eenheid geworden.
Het "activeren van de Tijds= factor hanteerde ik overigens met de nodige dichterlijke vrijheid.
Niet alleen door middel van collage-technieken of door het laten schuren van tijdsbeelden, maar ook door een vertraging of versnelling te weeg te brengen, bij het doorkruisen van de (openbare)ruimte
Voorbeeld daarvan zijn
De onder de naam Hangende Tuinen bekende woningbouw aan weerszijden van de tweede Bloemdwarsstraat in de Jordaan.
De persroosters, die aan de bovenzijde van het straatje overhangen en dienen als kader voor de planten die uit stalen bloembakken omhoog groeien, suggereren ook een transparante begrenzing van de openbare ruimte, afwijkend van het historische straat beeld, waardoor bijna onvermijdelijk de blik van de passanten omhoog wordt getrokken en de beleving van de passage versterkt
Het kantoorgebouw ROEZ tussen het Groninger Museum en het centrum van Groningen, krijgt in de smalle Ubbo Emmiusstraat een gevelbeeld waarin de smalle, hoog oprijzende metselwerk penanten van het in Amsterdamse schoolstijl opgetrokken gebouw voor Publieke Werken van architect Bouma worden doorgezet in vergelijkbaar idioom. Waardoor de belangrijke verbindingsstraat op basis van Time -Space een onverwachte verbijzondering verkrijgt.
Moeten deze voorbeelden worden gezien als historiserend?
Daar zijn deze intenties niet letterlijk genoeg voor zichtbaar gemaakt. Het gaat niet om pogingen het verleden te reconstrueren.
Als het lukt krijgt de publieke ruimte ook een tijdsdimensie, die er niet op letterlijke wijze wordt opgeplakt maar die als een subtiele aanwezigheid kan worden waargenomen.
Wat ik uit Rome meenam en geleidelijk in de ontwerpen die ik maakte verweefde waren pogingen om met ruimtelijke motieven de dagelijkse vanzelfsprekendheid van de ruimte waarin wordt geleefd te doorbreken en aan te zetten tot een bewustzijn van het hier en nu in het perspectief van de tijd.
Zijn er ook namen te noemen van mensen die je sterk hebben beïnvloed.
Ik heb het geluk gehad op de Ateliers 63, toen nog in Haarlem les in tekenen naar model te hebben gehad van David Kouwenaar, een bekende Bergense kunstenaar, die me het beeldende zien leerde, een gestage training in het verband leggen tussen het oog, het verstand en de hand bij het ondergaan en vastleggen van wat je ziet.
De Academie van Bouwkunst in Amsterdam zat halverwege in de jaren 60 in totale omwenteling
waarbij de meeste gevestigde architect/docenten door de studenten naar huis waren gestuurd.
De enige architect die zich in dat klimaat thuis voelde was Joop de Wolf die dankzij zijn onconventionele inzichten ruim baan verschafte aan de intensieve streven naar vernieuwing.
Met name zijn streven naar een vernieuwde en inspirerende verstandhouding van de architect en zijn publiek, dat hij ondernam samen met architect Hans Borkent maakte grote indruk op mij.
Jij belandde als student architectuur in de Haarlemmerbuurt.
Jouke van den Bout, samen met Paul de Ley pionier in het verzet tegen de "modernisering"(afbraak)van de historische binnenstad van Amsterdam in de strijd verenigd met
een sterke groep buurtbewoners van de Westelijke Eilanden, vroeg mij om deel te nemen aan de bewonersgroep in de aangrenzende Haarlemmerbuurt, waar na grootschalige sloop van de Haarlemmer Houttuinen de aanleg van een 4 baans snelweg op het programma van de Gemeente stond. Op mijn beurt vroeg ik A.van Herk om gezamenlijk de rol van "buurtarchitect"op ons te nemen. Ook hier lukte het om de plannen van de Gemeente om te buigen naar een van de omvangrijkste nieuwbouwoperaties in de stadsvernieuwingsperiode bestaande uit 100 % sociale woningbouw onder de naam Nieuwe Houttuinen, waarin plannen werden gemaakt door H.Hertzberger,Jouke van den Bout en een gezamenlijk plan van A.van Herk en mijzelf. Het plan werd publicitair gezien met veel aandacht ontvangen en betekende de start van net leven als architect voor zowel mijzelf als voor A.van Herk.
Wat liet een blijvende indruk na van deze periode?
Toch wel aan een vergaande omwenteling deel te nemen. Het begin van de ontmanteling van de almacht van de Sociaal Democratie, aanvankelijk nog op inspirerende wijze omgebogen door wethouders als Jan Schaefer, Michael van der Vlis en Han Lammers, met een hernieuwde blik op de bestaande stad en een energieke aanpak van het behoud en herstel van de vervallen stedelijke structuren. Op de kostbare stadsgrond verrezen nieuwbouwcomplexen in de sociale woningbouw klasse. Er was voor het eerst weer aandacht voor de belangen van de gewone stadsbewoners.
Je gaf al aan te willen vertellen over een bijzondere ontmoeting in die tijd.
Midden in de stadsvernieuwingsperiode stapte ik in gezelschap van Dick Tuynman een bekende actievoerder uit de Nieuwmarktbuurt een cafe binnen in de Jordaan. Hans Davidson, stedenbouwkundige bij de toenmalige Dienst Stadsontwikkeling was verantwoordelijk voor de uitnodiging en leidde ons naar een reeds aanwezige grijze man met een stevig postuur die
zich voorstelde als Cornelis van Eesteren, die op dat moment de 80 jarige leeftijd al moest zijn gepasseerd.
Hij bleek bijzonder geïnteresseerd te zijn in de nieuwe ontwikkelingen in de stad en ging daarbij niet alleen af op wat de ambtenaren van de Dienst Stadsontwikkeling, waarmee hij nog steeds contact onderhield te melden hadden maar zeker ook de ervaringen en opvattingen van mensen zoals Dick en jk die midden in de stroom stonden.
Hoe de bewoordingen precies waren herinner ik me niet meer maar van Eesteren bleek in de
die toenmalige ontwikkelingen een herstel van het inzicht in de grote waarde van de bestaande stad te zien. Dit signalement meer dan elk ander statement, zeker afkomstig van deze grote man met zijn enorme staat van dienst markeerde voor mij het einde van de Modernisering of Moderniteit zo je wilt en het begin van een nieuw tijdperk in architectuur en stedenbouw.
Dat de toen ingezette herleving door de steeds toenemende verslapping van de greep van de Gemeente op de ontwikkeling van de stad zou uitmonden in de huidige laisser faire cultuur met de daarmee gepaard gaande Gold-Rush van beleggers, ontwikkelaars, tot ontwikkelaar getransformeerde woning coöperaties en louche krabbelaars, die zich massaal op de bestaande woningvoorraad van Amsterdam stortten was toen nog niet te voorzien.
Maar voor mij staat vast dat de Stadsvernieuwing de laatste grote periode in Amsterdam is geweest. Anders maar in importantie en impact vergelijkbaar met de bouw van de gordel 20/40 en van de aanleg van westelijke tuinsteden,
Tot slot twee vragen < wie was of is de beste Nederlandse architect
en in een zin het kern van je werk?
Een moeilijke vraag want er zijn vele namen te noemen zowel in het hier en nu en in het verleden,
Als het om architectonische meesterwerken gaat is de onlangs overleden Wim Quist toch degene die ik zou willen noemen. Vanwege de superieure precisie gecombineerd met meesterlijk invallen
diein de gerealiseerde gebouwen zichtbaar zijn.
en de tweede deel van je vraag:
Met een parafrase op de beroemde uitspraak van Aldo van Eyck waarin… " to assist men’ s homecoming "…. als doel van Architectuur wordt omschreven zou ik willen zeggen ….
" to assist men‘s awareness of Being "
Ik kan het niet laten om te vragen of je in de werken van Wim Quist de Time/Space factor ziet.
Als je het gebouw Willemswerf, een architectonisch hoogtepunt in Rotterdam met de fascinerende diagonaal in de gevel, beschouwt zoals het zich verhoudt tot de flauwe bocht die de Maas daar maakt en je voelt dat je ziel wordt beroerd door deze sprekende montage van rivierfront en gebouw dan is de… awareness of Being… niet ver weg.